چکیده
این مقاله به بررسی نتایج طرح پژوهشی اطلس کاشی استان یزد می‌پردازد. در این پژوهش، وضعیت شرکت‌های کاشی و سرامیک و صنایع وابسته به آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است. صنعت کاشی و سرامیک یکی از پر رونق‌ترین صنایع استان یزد محسوب می‌شود و نقش مهمی در اقتصاد این استان ایفا می‌نماید. تعدد کارخانجات، بنگاه‌ها و معادن مرتبط با این صنعت، مزیت مهمی برای یزد در تولید کاشی و سرامیک به حساب می‌آید. لذا انجام مطالعات میدانی در خصوص وضعیت کمی و کیفی و آگاهی از نحوه پراکندگی آن‌ها در سطح استان، مهم‌ترین هدف این طرح پژوهشی محسوب می‌شود.
۱. مقدمه
انقلاب کاشی و سرامیک یکی از مهم‌ترین رخدادها در جهان مدرن امروزی محسوب می‌شود. کاشی و سرامیک تحولی مهم در حوزه علم و تکنولوژی است که تأثیر زیادی نیز بر وضعیت زندگی انسان‌ها و بخش صنعت داشته است. این پدیده مهم در کشور ایران دارای سابقه و قدمت چندین هزار ساله است و همین موضوع این صنعت را در کشور ایران از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار ساخته است. صنعتی که از پیشینه تاریخی برخوردار است و ایرانیان در تحول آن نقش مهمی داشته‌اند.
۲. پیشینه سرامیک در ایران
صنعت کاشی و سرامیک از دوران‌های قدیمی قبل از تاریخ آغاز شده است. در آن زمان، استفاده از رس به عنوان یکی از مصالح ساختمانی در تمدن‌های اولیه به ویژه توسط تمدن‌های باستانی همچون سومری‌ها و ایشیان‌ها گسترش یافت. کاشی‌های اولیه که از روی کف رودخانه‌ها استخراج شده بودند، در بلوک‌های ساختمانی قرار می‌گرفتند و در آفتاب خشک می‌شدند.
این کاشی‌ها به‌صورت خام بوده و حتی در ۶۰۰۰ سال قبل، با استفاده از رنگ‌آمیزی و کنده‌کاری دقیق، برای تزیین استفاده می‌شدند. امروزه، صنعت سرامیک نه تنها محدود به ساخت ظروف، وسایل و قطعات سفالی ساده نیست بلکه در تمامی ابعاد تمدن و تکنولوژی نوین بشر نقش بزرگی ایفا می‌کند. روش‌های تولید و ساخت وسایل سرامیکی تقریباً یکسان هستند و تفاوت‌های جزئی بسته به کاربرد و نوع محصول دارند.
کاشی یزد
۳. وضعیت ایران به لحاظ تولید و مصرف کاشی و سرامیک در جهان در سال ۲۰۰۹
آمار مربوط به میزان تولید جهانی کاشی نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۹ میزان تولید کاشی به رقم ۸۵۱۵ میلیون متر مربع و مصرف جهانی کاشی در همین سال ۸۴۶۰ میلیون متر مربع بوده است. ایران در سال ۲۰۰۹ به لحاظ تولید کاشی در ردیف‌های چهارم تا ششم جهان قرار داشت. کشور چین با تولید ۴۲ درصد کاشی جهان در مقام اول و کشورهای برزیل، هند و ایتالیا در مقام‌های بعدی قرار دارند.
۴. جایگاه استان یزد در تولید کاشی ایران
در سال ۱۳۸۹، طبق جدول آمار، تولید و صادرات کاشی در ایران و استان یزد به شرح زیر بوده است:
۱. تولید واقعی کاشی در کشور:
- میزان تولید واقعی کاشی در کل کشور: ۴۰۰ میلیون متر مربع
۲. تولید کاشی و سرامیک در استان یزد:
- درصد تولید استان یزد از کل کشور: ۷۵.۳۸٪
- میزان تولید کاشی و سرامیک در استان یزد: ۱۵۵ میلیون متر مربع
۳. صادرات کاشی و سرامیک از استان یزد:
- درصد صادرات استان از کل کشور: به صورت دقیق اعلام نشده است، اما مطابق با اطلاعات داده شده، ۱۸ میلیون متر مربع از کل صادرات کاشی و سرامیک به استان یزد اختصاص دارد.
۵. وضعیت رشد تولید و صادرات در سال‌های ۱۳۷۹-۱۳۸۹
نمودار نشان می‌دهد که میزان تولید کاشی و سرامیک در استان یزد در ده سال گذشته روند صعودی داشته است. تولید کاشی و سرامیک در این استان از ۱۱ میلیون مترمربع در سال ۱۳۷۹ به ۱۵۵ میلیون مترمربع در سال ۱۳۸۹ افزایش یافته است. لازم به ذکر است که ضریب رشد تولید سالانه در هر سال نسبت به سال قبل متفاوت بوده است.
۶. افق چشم‌انداز تولید و صادرات در سطح خوشه استان یزد
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تولید خوشه کاشی سرامیکی استان یزد در سال ۱۳۹۵ به ۴۰۰ میلیون متر مربع و صادرات آن به ۷۰ میلیون متر مربع خواهد رسید.
۷. محصولات کاشی و سرامیک در استان یزد
بازرگانی راستین تجارت یزد
محصولات خوشه کاشی و سرامیک یزد شامل کاشی لعاب‌دار کف، کاشی لعاب‌دار دیوار، کاشی پرسلان و گرانیتی، کاشی پخت سوم و کاشی مینیاتوری می‌باشد. از این میان، کاشی‌های لعاب‌دار کف، کاشی‌های لعاب‌دار دیوار و کاشی‌های پرسلان و گرانیتی محصولات اصلی خوشه را تشکیل می‌دهند و سایر تولیدات رقم قابل توجهی را در بین محصولات خوشه به خود اختصاص نمی‌دهند.
۸. شرکت‌های وابسته به صنعت کاشی و سرامیک
نتایج حاصل از مطالعه میدانی نشان می‌دهد که در حال حاضر ۶۵ شرکت کاشی در استان یزد در حال فعالیت و یا در حال ساخت و ساز می‌باشند. همچنین، ۱۷ تولیدکننده لعاب و فریت، ۸ شرکت فعال در بخش پخت سوم، ۲ واحد تولیدکننده گرانول کاشی، ۴ تولیدکننده گلوله‌های سرامیکی و ۲ واحد در بخش تولید رنگدانه‌های سرامیکی در استان یزد در حال فعالیت می‌باشند. یکی از شرکت‌های بازرگانی مهم در این حوزه، شرکت بازرگانی راستین تجارت است که در استان یزد به عنوان یک شرکت بازرگانی کاشی و سرامیک فعالیت دارد و محصولات بیش از ۳۰ کارخانه تولیدی را ارائه می‌دهد.
۹. عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مؤثر در رشد صنعت کاشی و سرامیک استان یزد
۹.۱ عوامل فرهنگی
برخورداری از سبقه فرهنگی و تاریخی استان یزد در ساخت کاشی و سرامیک از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر رشد این صنعت در این استان است. اساتید کاشی‌کار از دیرباز در این سرزمین به هنر کاشیکاری پرداخته‌اند و این صنعت در استان یزد دارای قدمت ۷۰۰ ساله است.
۹.۲ عوامل اقتصادی و اجتماعی
منطقه کویری استان یزد به دلیل داشتن معادن و خاک رس مرغوب، سوخت ارزان، قیمت تمام شده پایین محصولات، نیروی انسانی ماهر و متخصص، و تحولات در فرهنگ مصرف جامعه، به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل اقتصادی و اجتماعی شناخته می‌شود که تقویت رشد صنعت کاشی و سرامیک در استان را تسهیل می‌دهد.
۱۰. نتیجه‌گیری
کاشی و سرامیک یزد
با استفاده از پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی، شرایط اقتصادی مناسب و نیروی انسانی متخصص، صنعت کاشی و سرامیک استان یزد توانسته است به یکی از مهم‌ترین صنایع این منطقه تبدیل شود و نقش مهمی در اقتصاد استان و کشور را ایفا کند. پیش‌بینی می‌شود که این صنعت در سال‌های آینده نیز به رشد و توسعه خود ادامه دهد و جایگاه خود را در سطح ملی و بین‌المللی تقویت کند. شرکت‌هایی مانند راستین تجارت نیز با ارائه محصولات متنوع از بیش از ۳۰ کارخانه تولیدی، نقش مهمی در توسعه و توزیع محصولات کاشی و سرامیک ایفا می‌کنند.